Паабапал Берлину -- неба!..

Рудзіш Я. Неба пад Берлінам. / Пер. з чэск. М.Мартысевіч. -- Мн.: Логвінаў, 2008. -- 180с. -- (Чэская калекцыя).
Арыгіналдьная назва: Jaroslav Rudiš. Nebe pod Berlínem. [2002]

Ну вось, цяпер Берлін стаў для мяне блізкім, стаў горадам, у які я ужо жадаю прыехаць, таму што цяпер мне здаецца, што я нешта пра яго ведаю. Нешта не з падручнікаў гісторыі ці нямецкай мовы, а нешта асабовае, міжасабовае, а таму асабістае…

Чамусьці так здараецца з гарадамі -- пакуль ты не пазнаёмісься з якімі-кольвек літаратурнымі "жыхарамі" места, яно застаецца для цябе нейкай абстракцыяй, даведнікам па гісторыі архетэктуры, чыгуначнай станцыяй, радкамі прызначэньня на капэрце, нават калі ў капэрце ляжыць ліст сябру, які там жыве. Таму што твой нелітаратурны, жывы, сапраўдны сябра -- гэта твае дачыненьні, твае адносіны, тваё сумоўе, і ты не зьвязваеш яго і места, чамусьці так… Напэўна таму, што места ў эўрапейскіх мовах (пачынаючы з лаціны) часьцей жаночага роду, і стасункі твайго сябра з местам, дзе ён жыве -- гэта нешта ягонае, асабістае, нават інтымнае, зрэшты, як і твае стасункі з Менскам, і нават калі вы з сябрам вельмі шчырыя, табе не зразумець да канца гэтай повязі, а яму -- тваёй, таму ты з самага пачатку і не зьвязваеш у сваім уяўленьні сябра і места, дзе ён жыве. І гэта заўжды розныя рэчы, розныя "жанры жыцьця" так бы мовіць -- калі ты едзеш ДА СЯБРА і калі ты едзеш У ТОЙ ГОРАД… Так было з Варшавай -- станцыя прызначэньня, каб сустрэцца з сябрам, пакуль я не прачытаў "Дзевяць" Стасюка… Осла здаецца родным мястэчкам (хоць я ні разу там яшчэ не быў), бо начытаўся плойму нарвежскіх пісьменьнікаў. Пасьля рамана Рудзіша я жадаю наведаць Берлін!.. ;-)

Літаратурныя героі для места -- гэта як нябожчык Бертрам для галоўнага герою "Неба пад Берлінам" -- гэта здань, дух, якога можа пабачыць толькі той, каму гэта патрэбна. Мне патрэбна, я чамусьці не магу па іншаму асвойтаць прастору. Мне патрэбна, каб каля муроў, на ростаньнях, у кавярнях былі гэтыя ледзь улоўныя адбіткі чыйго-небудзь натхненьня і пісаніны, адбіткі, без якіх гарадскі пейзаж не мае смаку…

Што тычыцца самаго твору. Нельга сказаць, што я "ў захапленьні", мае адчуваньні хутчэй трэба назваць "спакойнай задаволенасьцю", хаця гэта і будзе крыху супярэчыць "нонканфармісцкаму сюжэту" (азначэньне з анатацыі), бо "задаволенасьць" -- гэта хутчэй для буржуа, а не для роккераў, што ў грукаце колаў метро чуюць найвышэйшую музыку… Я задаволены, што прачытаў, і што мне было цікава, і нічога не напружвала пад час чытаньня (нават перакладчыцкія эксперыменты з моваю ^--^…) і пасьля засталося прыемнае адчуваньне, як пасьля знаёмства з добрым чалавекам. Простая гісторыя музЫкі, які зьбег у гэты горад, каб ці то нешта знайсьці, ці то нечага пазбыцца. Яго дачыненьні з рознымі людзьмі, іхныя гісторыі, якія герой усмоктвае як губка воду, жыцьцё, якое верціцца і віруе вакол рэек падземкі. І узаемасувязі і гісторыі розных персанажаў нечым нагадваюць схему гэтага у-бану, нечым яны адзін аднаму пасуюць -- геаграфія станцый і сетка падзеяў, герояў, гісторый… Шкада толькі, што Катрын плануе зьехаць у Рэйк'явік, зрэшты, калі раман пачынаўся з пабегу, дык вельмі лагічна завяршыць яго намінкай на другі пабег. Мастацкая сіметрыя геаметрычных ліній у-бану, населенага духамі самагубцаў… Калісьці яны таксама зьбеглі ад чагосьці, зьбеглі "на той бок рэек", і цяпер толькі музыка "незавершаных" уцекачоў можа прынесьці ім спакой, адкрыць шлях на Неба, Неба пад Берлінам...

Заплюшчыўшы вочы…

Швайкерт Р. Закрыв глаза: Роман / Пер. С нем. И.Алексеевой. -- СПб.: Азбука-классика, 2004. -- 192с.
Арыгінальная назва -- Ruth Schweickert. Augen zu. [1998]

Прачытаўшы гэтую рэч, яшчэ раз пераканаўся, што кніга стоадсоткава кранае/западае ў душу/падабаецца тады, калі ў ёй прысутнічае нешта падобнае да твайго ўласнага досьведу. Нават калі кніга напісана дрэнна, мудрагеліста і заблытана… Зусім нельга сказаць, што Рут Швайкерт піша дрэнна, нааварот -- вельмі прыгожа і хораша. Трапныя эпітэты, пільныя назіраньні, іранічная кеплівасьць з герояў і абставін, сакавітыя азначэньні рэчаў -- усё гэта робіць чытво менавіта смачным, атрымліваеш асалоду ад саміх удалых спалучэньяў словаў, аповед віецца, як добра завітая нітка з бавоўны швайцарскіх авечак (калі яны там па Альпах яшчэ бегаюць?..). І вось з гэтага і пачынаюцца напэўна цяжкасьці -- аповед мудрагелісты і заблытаны, нагадвае бабулькіна вязаньне баваўнянай рэчы. Гэта вельмі жаночы раман у сэнсе выкладу сюжэта. Гэта -- не стройны план пабудовы сядзібы (тое, што часьцей за ўсё нагадвае лагічная мужчынская проза), гэта -- зьвязаныя лапікі нейкай стракатай коптачкі, якую бабулька яшчэ не пасьпела зьнітаваць і таму трэба прыкласьці намаганьні, каб паглядзеўшы на гэтыя раскладзеныя перад табой лапікі здагадацца, што да чаго… Нечым гэты "вязаны пазлс" сюжэту вельмі пасуе краіне, дзе быў напісаны і дзе адбываюцца яго падзеі, Швайцарыя -- такі ж гармідар лапікаў-кантонаў, сувязь паміж якімі можна зразумець толькі тады, калі пачнеш глыбока пранікаць у гісторыю ды простае будзённае жыцьцё швайцарцаў. "Заплюшчыўшы вочы" -- менавіта такая рэч-загадка, для ўдумлівага ўважлівага пранікненьня і "пад настрой" (я спрабаваў яе чытаць некалькі месяцаў таму, але тады не пайшло, а вось зара' прачытаў/праглынуў за два дні).
Раман пра жанчыну, якой у пэўны дзень споўнілася трыццаць гадоў. Аповед літаральна верціцца вакол гэтага дня, таму што аўтар не толькі пастаянна робіць класічныя і працяглыя "флэш-бэкі", але яшчэ па-майстэрску робіць панарамы ў будычыню, хаця усё роўна асноўная, галоўная і цэнтральная кропка кнігі -- дзень нараджэньня жанчыны, якая сама сабе абрала імя Алекс Марцін Шварц, дзень нараджэньня, які проста дабівае сваёй будзеннасьцю і "неадметнасьцю"… Такі хіазм -- не апошняя "габрэйская фішка" ў рамане -- сам бясконцы, перарывісты, непасьлядоўны аповед пра ўсіх членаў сямьі (а сямья -- гэта ўсе мужчыны, з якімі пасьпела пражыць Алекс, яе бацькі і бацькі яе каханкаў, а таксама каханкі бацькоў і бацькі каханкаў бацькоў ^--^...) вельмі тыповы, вельмі шчымліва местачковы… І канечне ж там згадваецца Халакоўст і вядзецца пра тое, як балюча гэта адбілася на лёсе наступных пакаленьняў эўрапейскіх габрэяў, хоць галоўная гераіня і не габрэйка…
Гісторыя сямьі, гісторыя стратаў і заблытаных узаемасувязяў жыцьцяў і падзеяў, гісторыя асабістай страты, асабістага гора…

Пасьля вандроўкі ў Брэст

Брэст сустрэў нейкім непрыемным пахам, які нагадваў пра дзяцінства -- так пахла каля ачыстных нейкага завода ў Быхаве, дзе мы часьцяком гойсалі з Генам, маім стрыечным братам, калі я прыяжджаў да яго на канікулы.

І яшчэ ў гэтае наведваньне Брэста я заўважыў адну супярэчлівасьць. У горадзе усе аб'екты нібыта заканспераваныя. На плоце вакол будоўлі ніколі няма ніякай шыльды, што гэта будуюць, ці рамантуюць, у храмах цяжка знайсьці паперку з раскладам набажэнстваў, у маршрутцы не весіць кошт праезду. Але затое самі жыхары нашмат болей гаваркія і зычлівыя ніж у Менску. С табой могуць загаварыць толькі таму, што трапіўся ў поле зроку і усьміхнуўся. І між сабой таксама яны гавораць часьцей і больш развольненна, чым у Менску. Гэта прыемна, пачынаеш адчуваць сябе даволі ўтульна, нібыта сярод знаёмых. Брэст вельмі "свойскі" горад. Хаця мая стрыечная сястра, якая пражыла там ужо больш за дваццаць гадоў, кажа, што гэта места куркулёў...