субота, 20 чэрвеня 2009 г.

Лабэйкаўскія могілкі



Могілкі… Вельмі моцнае уражаньне ад надпісаў на надмагільлях -- родныя прозьвішчы і шчымліва знаёмыя рысы на тварах. Імёны і абліччы, якія атачалі тваё дзяцінства… І лічбы, лічбы, лічбы, якія вельмі выразна падкрэсьліваюць, не, хутчэй -- крычаць, немым крыкам крычаць пра хуткаплыннасьць, куртатасьць чалавечага жыцьця і пра хуткаплыннасьць усяго ўвогуле…

Чамусьці менавіта на могілках раз-пораз узьнікае крыўда на бацькоў і сваякоў за іх маўчаньне, за тое, што у дзяцінстве яны мне нічога не расказвалі "пра сваіх" -- нібыта я павінен быў сам усё ведаць пра іхнае жыцьцё проста па факту свайго нараджэньня сярод іх… Так яяны лічылі і нічога не тлумачылі?.. А можа яны знарок мяне не ўводзілі у гэтае жыцьцё, не ўводзілі "в курс дела", бо так прасьцей, так лягчэй было выжыць ТАДЫ… лягчэй выжыць без валізкі родавай памяці, без паходжаньня -- бо пахаджанам тады аддавалі перавагу і ім прасьцей было выжыць… Маўляў, табе лепш не ведаць, будзеш менш пакутваць. А мажліва і горш -- маўчалі, бо баяліся, што малое можа прабалбатацца незнарок, можа "здаць" няўцямна, ці пад уплывам навязьлівага ўзьвялічваньня "подзьвігу" Паўліка Марозава, -- і тады будзе яшчэ горш… Звычка жыць у падпольлі, вечныя партызаны, мля… А цяпер свае карані, свій міт паходжаньня, сваю легенду роднага куту я мушу зьбіраць па аскепках… Не схацелі мяне прывязваць да гэтага месца, да гэтай супольнасьці, да гэтага атачэньня… Маўляў, ляці, бяжы адсюль, можа табе больш пашанцуе, можа ты такім неабцяжараным будзеш больш счаслівым у гэтым вар'яцкім сьвеце… І што? Аказалася, быць пустым -- цяжэй...

серада, 17 чэрвеня 2009 г.

Ці зловім мы Рыбака ў сеці нашай тоеснасьці?

Нядаўняя дыскусія (амаль спрэчка) ў Сеціве наконт таго, наш ці ня наш Аляксандр Рыбак, падштурхнула мяне вось да якіх развагаў, якія я, з-за сваёй звычайнай ляноты, занатаваў толькі зараз.

Такім чынам, пытаньне пра "насскасьць" Рыбака актуалізуе іншае, больш важкае пытаньне, якое ў Беларусі дасюль дрэнна прадуманае/прамоўленае/выслаўленае -- пытаньне прынцыпа тоеснасьці. На якой падставе мы будзем лічыць чалавека "сваім"?.. Выпадак Рыбака (і не толькі яго) высьвятляе два падыходы да вырашэньня/адказу на гэтае пытаньне. Можна нават сказаць, два чыны тоеснасьці/ідэнтычнасьці. Умоўна іх можна было б назваць чын "супляменьнік" і чын "зямляк".

1. "Супляменьнік", альбо сваяк. Мітычны панятак, на які так ці інакш ідзе спасылка -- Род. Прынцып адзінства палягае на крыві, крэўнасьці. Праўда, у нашыя дні гэта часьцей і хутчэй за ўсё не біялагічная крэўнасьць, а крэўнасьць "па духу", то бок супадзеньне пэўных перакананьняў і жыцьцёвых, сэнсафармуючых прынцыпаў. Адзінства каштоўнасьцяў. Дарэчы, прызнаньне вартасьці/звышкаштоўнасьці саміх крэўных сувязяў -- гэта таксама ўжо толькі адзін з прыкладаў "крэўнасьці па перакананьнях". Характэрныя асаблівасьці крэўнасьці -- адзінства мовы (хутчэй нават не лінгвістычнае, а адзінства каштоўнасьцяў і паняткаў, якое адбіваецца на мове) і імкненьне да чысьціні шэрагаў (у рознай ступені жорсткасьці -- ад задавальненьня простай дэкларацыяй якога-небудзь credo да ўедлівага корпаньня ў душах/параметрах носу тульных з фізічным адстрэлам інакш думаючых альбо выглядаючых). Першаснае значэньне мае факт нараджэньня ў межах крэўнай групы. Вынікам такой тоеснасьці ёсьць тое, што "свой" можа быць/апынуцца дзе заўгодна. Ва ўмовах глабалізацыі і гранічнай невіліроўкі геаграфічнага чыньніка гэта сапраўды дадатны момант для самой групы, існаваньне якой можа не залежыць ад геаграфіі. Аднак на лакальным узроўні крэўнасьць, пастаўленая ў прынцып дзяржавы, вядзе да абвастрэньня канфліктаў, альбо ў лепшым выпадку проста да таго, што феноменф іншай тоеснасьці/крэўнасьці, якія знаходзяцца побач, элементарна ігнаруюцца.

2. "Зямляк". Мітычны панятак, на які так ці інакш ідзе спасылка -- "геній месца". Прынцып адзінства палягае на факце сумеснага пражываньня(цяпер ці можа калісьці ў мінулым) на адной, яскрава вылучальнай геаграфічнай прасторы. Часьцей за ўсё гэтая прастора супадала і супадае з абшарам улады якога-небудзь уладара (апошнім часам мы маем абстрактна-безасабовых уладароў, то бок дзяржавы). І ў супрацьлегласьць крэўнасьці, зямляцтва выкшталцоўвае іншыя дзьве асаблівасьці -- полілінгвізм (як мінімум чалавек мусіць ведаць дзьве мовы: мову свойго атачэньня і ligua franca) і разнастайнасьць "практык жыцьця" з адначасовым прызнаньнем свышкаштоўнасьці падданства, інакш вернасьці альбо пэўнай персоне альбо пэўнаму прынцыпу/зводу законаў etc.. Вялікае значэньне такім чынам мае факт прысягі/клятвы вернасьці. "Зямляцтва" моцна прывязана да канкрэтнага, няхай і вялікага, топасу, таму глябалізацыя для "землякоў" хутчэй выпрабаваньне. Аднак на лакальным узроўні прынцып "падданства/вернасьці прысязе" вядзе да талерантнасьці і разнастайнасьці ў грамадска-палітычным жыцьці.

Гэта толькі звышкуртатыя тэзісы, аднак на кожны сказ тут безумоўна можна прывесьці плойму прыкладаў. Складанасьць палягае хутчэй у тым, што ў сучасных грамадствах назіраецца стракатае перамешваньне гэтых двух тыпаў тоеснасьці з часовымі перавагамі то аднаго то іншага. Напэўна варта было б прывесьці прыклады скрайніх праяваў, то бок "поўных перамог" той ці іншай тоеснасьці ў пэўных дзяржавах/грамадствах. Першы тып -- Ізраіль і Арменія, другі -- ЗША.

Для беларусаў цяпер існуе праблема, да якога тыпу схіліцца. І тады, калі мы вызначымся якім чынам мы будуем сваю тоеснасьць -- як крэўныя ці як землякі, -- мы зможам цьвёрда адказаць на пытаньне: "Рыбак, Шагал, Бакст, Суцін, Міцкевіч, Шэрман etc. -- нашы ці не?.."

аўторак, 16 чэрвеня 2009 г.

Міллер Э. "Кісларод"



Миллер, Эндрю. Кислород: роман/Пер. с англ. М.Нуянзиной. -- М.: РОСМЭН-ПРЕСС, 2004. -- 414с. -- (Премия Букер: избранное).



Больш важна не проста быць, а быць для кагосьці сваім. Гэтая пранізьлівая максіма, прадуманая аднойчы адным з герояў рамана "Кісларод", зьяўляецца пэўна асноўнай, "гаславай" для ўсяго гэтага твору -- яна нібыта стрыжань зьбірае некалькі розных жыцьцяў-сюжэтаў у адну просценькую, але цэльную пірамідку. Гісторыя сям'і -- два брата каля ложку паміраючай ад рака лёгкіх маці. І гісторыя пісьменьніка, эмігранта (і нарэшце, гея), адзін з твораў якога перакладае малодшы з братоў -- такая вось узаемасувязь гэтых сюжэтаў, так бы мовіць, па ўскоснай…

Было цікава чытаць, таму што мабыць я проста фанат сямейных сагаў і да таго падобных аповядаў... Зачапіла яшчэ і таму, што маю прыкладна падобны досьвед -- неяк год таму назад я мусіў даглядаць паміраючую бабульку ў апошні тыдзень яе жыцьця… Так што вобраз старой кабеты, якая у прамежках паміж выбухамі болю спрабуе асэнсаваць сваё жыцьцё, для мяне быў не абстрактным практыкаваньнем пісьменьніка, а нечым вельмі асабістым…

Цікава тое, што ў рамане даволі асьцярожна, і прыгожа падаецца думка пра тое, што ў сучасным грамадстве пануе ўяўленьне "быць" = "мець посьпех", але на сам рэч гэтае атаясамліваньне посьпеху і "рэальнага" быцьця калі не згубнае, дык замінае нармальнаму жыцьцю простых, і "няпростых" таксама, людзей… Бадай, галоўных герояў тут два -- Лары, старэйшы сын паміраючай ад рака Алісы Валентайн, і пісьменьнік-эмігрант Ласло Лазар, венгр, які пакінуў сваю радзіму пасьля падзей 1958 году. Яны розныя з пункту гледжаньня "быць=мецьпосьпех" -- Лары пачынае быць "лузерам", яго ўжо не запрашаюць здымацца ў серыялах, ён рызыкуе ў хуткім часе страціць усё, нават сям'ю, а Лазар (нават у гэтым сугуччы "лузер-лазар" можна заўважыць тонкую, выключна брытанскую "ціхую" іронію…) даўно і стала мае посьпех, ён вядомы драматург, даволі яркая зорачка на небасхіле парыскага бамонду. Але асноўная праблема, якую абодва героя перад сабою бачаць і спрабуюць кожны на свой капыл вырашыць, гэта пытаньне -- а дзе/для каго я СВОЙ?..

Даволі падрабязнае апісаньне жыцьця "сям'і" гееў у мяне асабіста не выклікала моцнай агіды… Міллер толькі ускосна закранае "асаблівасьці" менавіта інтымных адносінаў, спрабуе намаляваць сумеснае жыцьцё Ласла і ягонага партнера Курта як звычайнае сямейнае жыцьцё, паліткарэктна вытрымлівае аповед у танальнасьці "а тут нічога такога, ну проста любяць яны адзін аднога і ўсё"… (Ці гуляў Міллер на кан'юктуру, выводзячы гэты вобраз галоўным?.. Цікава, факт, што кніга ўвайшла толькі ў шорт-ліст Букера, але не атрымала саму прэмію, ці можа сьведчыць пра тое, што тэма гееў для брытанцаў не мае ўжо такой палітычна неабходнай абвостранасьці?..) Аднак штосьці ненатуральнае, лялечнае, сіліконавае ў гэтых адносінах адчуваецца…

Падазраю, Міллер проста вельмі тонка пакепіў і з геяў і са змагароў за мусульманскую свабоду Косава… Бо ці можна ўспрымаць як не кепік тое, што албанцам у іхняй праведнай, але сакрэтнай барацьбе, спатрэбілася дапамога старэючага гоміка?..