Аляксей Талстоў. Бег: раман. -- Мінск: Галіяфы, 2008. -- 200с. -- (Другі фронт мастацтваў).
Напісаць хіба, што мне гэтая кніга спадабалася?.. Аднак, баюся, такая прамалінейнасьць зусім не будзе пасаваць той мешаніне пакрышаных думак і вобразаў, якой зьяўляецца гэты "раман"… Лепш свае ўражаньне таксама дробна пакрышыць і падаць як прыправу да асноўнай стравы.
Мне прыносіла задавальненьне само чытаньне "Бегу" -- так бы мовіць, "слог", яскравасьць вобразаў, кеплівая трапнасьць параўнаньняў, эксперыменты са словамі і асацыяцыямі. Мне было цікава даведацца, чым уся гэтая каша скончыцца -- такі была інтрыга і нейкі сюжэт, ці нешта накштал, што чапляла і казытала розум, які хваравіта шукаў хоць нейкага звыклага простага сэнсу. А вось наконт больш глыбейшага сэнсу, акрамя спробы рэканструяваць вонкавую рэальнасьць паводле відзежы хворай на ўсю галаву дзяўчыны і непрасыхальна пьянага мужыка нявызначанага узросту і цьмяных заняткаў?.. Зрэшты, падазраю, што калі б я такі адшукаў гэты "глыбокі духоўны сэнс", дык аўтар бы дакладна на мяне пакрыўдзіўся б...
Раман лепш было б назваць не "бег", а крыгаход, ІМГО, канечне. Бег -- занадта простае апісаньне руху, якое тоеснае хутчэй адзінцы, самотна лунаючай у прасторы. А тут цэлы статак часьцінак -- асобаў, думак і апісаньняў, якія кудысьці пхнуцца, ляцяць, плывуць...
…такім чынам, Крыгаход. Крыгі -- вонкавае апісаньне аскепкаў рэчаіснасьці, якія трапілі ў поле зроку аўтара. Часьцей за ўсё аскепкі=асобы, зрэшты менавіта нечым адколатым і невыпраўна няцэльным адчуваюць сябе ўсе героі рамана. Цёмная мутная вада -- плынь уласных асацыяцый і парадаксальных думак ізноў жа аўтара. Крыгі як ім і належыць, боўтаюцца ў вадзе і кудысьці плывуць, торгаючы адна адную і крышачыся паступова на драбнейшыя аскепкі. Вось крыга -- дзяўчына, якая кахала хлопца, я ён не змог вытрымаць уяўнай здрады і… Здэцца, яна яго забіла ў якасьці самаабароны, ці гэта былі ўжо фантазіі ў самоце шэрага пакою дзесьці пасярод Навінак?.. Вось амаль як дзьве кроплі падобныя адна на другую крыгі з імёнамі Пабліта і Пал Палыч, першы толькі пачынае труціць сваё жыцьцё, другі ўжо падсумоўвае вынікі доўгатэрміновага метадычнага атручваньня ці то ўласнага жыцьця, ці то асяроддзя. Вось крыга -- стары жабрак у чырвонай бейсболцы, майклівы здань, які ранкам крычыць у двары і аднаго разу нават файна іграе Шапэна на раялі на гарадскім сьметніку… Вось купкі крыгаў -- тры хлопца, якія заблукалі на курортным узьбярэжжы, і шэсьць мужчынаў у капелюшох, якія апынуліся ў сітуацыі падобнай да фільму "Я--легенда" (ці Талстоў проста любіў у дзяцінстве чытаць Курта Ванігута)…
Рэкі нясуць свае крыгі ў мора-акіян, ды акіян выкідае іншым часам на бераг свае агромістыя хвалі… усе сюжэтныя лініі зьліваюцца на беразе, на які налятае жудаснае цунамі, накрываючы вадкім саванам амаль усіх героеў… Застаецца толькі адзін "назіральнік" -- старэючы інтэлегенцішка, які напалову цьвярозымі вачыма чытае пра гэтае цунамі ў газеце, заядаючы такога кшталту цікавосткамі сваю ранішнюю каву ў шараговай кавярні… Зрэшты, калі няма назіральніка (хаця б і такога вартага жалю, далёкага і абстрактнага), ці мае тады сэнс любая, нават самая жахлівая і абсурдная трагедыя?..
Бясспрэчна таленавітыя вынаходніцтвы ў словатворчасьці.
"Прагэтасаміў" -- крэатыўнае выйсьце з сітуацыі амаль цалкам асыпанага тэзаўрысу…
"Папусьціцца" як адпаведнік "расслабіться"… Пасьля гэтага заклік "relax!" маеш успрымаць як абразу.
Замена звонкіх на глухія ў матных лаянках ня робіць гэтыя словы менш бруднымі, але дазваляе ім гучаць, нібы праз недасканала працуючы радыёпрыймач -- нашая цнатлівасьць і прыстойнасьць нібыта выратоўваюцца такі чынам, ці гэта проста такая хітрая спроба пралезьці ў этэр?.. "Г" замест "х" -- і добравядомае слова з трох літараў успрымаецца не як апісаньне прасторавых і гіерархічных дачыненьняў, а як імператыў ад дзіўнага дзеяслову "гуць" -- куртаты ці першасны варыянт слова "гудзець", па аналогіі "дуць - дудзець"? :)… Дарэчы, шчыльнасьць мацюкоў на квадратны санцыметр старонкі амаль не напружвае -- збольшага, беларусы прыкладна гэдак і разважаюць, адзначаючы паўзы і правалы памяці высокімі нотамі "ляць" і да таго падобнай какафоніяй…
І канечне шэдэўральнае "постбессэнсоўна" -- характарыстыка пейзажу закінутага курорту, якая па сутнасьці пасуе ўсяму наўкола...
Стыль выкладаньня думак і назіраньняў -- а таксама фантазіяў аўтара, бо чамусьці ёсьць сталае уражаньне, што ўсё гэта было напісана за два-тры ранка "пасьля бадуна", калі аўтар сядзеў у якой-кольвечы кавярні нашага правінцыяльнага мегаполісу і дадумаваў "сюжэты жыцьцяў" тых, хто трапляўся яму на вочы ў гэтых звышдэмакратычных установах обшчапіту -- дык вось, стыль нагадвае Верджынію Вульф, ужо згаданага Курта Ванігута і Чака Паланіка разам узятых і перамешаных у адзін кактэль… (Прынамсі, гэта тыя аўтары, каторых я сам чытаў, і з якімі дакладна ёсьць у Талстова нейкае падабенства, хаця б нават на узроўні базавых, прынцыповых наладак…) Але гэтае занатоўваньне "плыні сьвядомасьці"-- сваёй ды сваіх герояў -- з захаваньнем усяго спектру "бруднай эстэтыцы" вуліцы, выглядае даволі арганічным і арыгінальным, а не плагіатным. Прынамсі для нашых мясцовасьцяў. Ільля Сін толькі на палову меў рацыю, сьцьвярджаючы, што гэты раман -- вялікая неспадзяванка сучаснай беларускай літаратуры. ІМГО, гэты твор з шэрагу "доўгачаканых нечаканасьцяў" -- даўно ўжо трэба было паспрабаваць апісаць нашыя вуліцы і нашых мінакоў сярод бетонных парканаў і "саманараджаючыхся тралейбусаў" менавіта такім, сьвядома абсурдным чынам, бо на дадзены момант бадай што толькі абсурд цалкам адпавядае і пасуе тутэйшаму чыну жыцьця. Абсурд як сродак сьцьвярджэньня трапнасьці ўласных назіраньняў -- моцная і небяспечная зброя, але вельмі дзейсная ў таленавітых руках… Зрэшты, жахлівая абсурднасьць фіналу выклікае моцны імпульс пратэсту -- магчыма да гэтага і імкнуўся аўтар: стварыць хвалю цунамі агіды да ўсёй гэтай "постбессэнсоўнай" рэчаіснасьці, цунамі, якое нарэшце хоць што-небудзь ды зьменіць…
